Šta se krije iza fragmenta „Beli Anđeo“?
„Ikona ne predstavlja propadljivo telo, predodređeno da se raspadne, već preobraženu plot, ozarenu blagodaću, telo budućeg veka. Materijalnim sredstvima i preko vidljivih telesnih očiju prenosi se lepota i božanska slava. Zbog toga oci Sedmog sabora i ukazuju da je ikona (kao izobraženje oboženog čoveka) poštovana i sveta, s obzirom da prenosi oboženo stanje svoga prvoobraza i nosi njegovo ime. Utoliko je osvećujuća blagodat Duha Svetog, koja je prisutna u prvoobrazu, prisutna i u njegovom obrazu. Drugim rečima, upravo je blagodat Svetog Duha uzrok svetlosti i izobraženog lica i njegove ikone: ona predstavlja i mogućnost opštenja sa svetim preko njegove ikone. Ikona, takoreći učestvuje u njegovoj svetlosti, a preko nje se i mi, u našem molitvenom opštenju sa njom, priopštavamo toj svetlosti.’’
Leonid Uspenski
Slika poznata kao „Beli Anđeo“, deo je kompozicije Mironosice na Hristovom grobu. Ona spada u najlepše radove srpske i evropske umetnosti Srednjeg veka. Pored toga što spada u najpoznatije freske naše zemlje, od nastanka pa do današnjice nesumnjivo kod posmatrača pobuđuje utisak vanvremenske lepote i duhovnosti. Pod velom prošlosti, u XIII veku, u dolini reke Mileševe, na tromeđi između Srbije, Bosne i Crne Gore, u manastiru Mileševa, nastala je ova čuvena freska od strane nepoznatih autora iz Grčke, za koje se smatra da su školovani u Carigradu i Solunu. Naslikana je na južnom zidu zapadnog traveja u crkvi Vaznesenja Hristovog u manastir Mileševa, koji je podigao kralj Vladislav Nemanjić, sin Stefana Prvovenčanog.
Mironosice na Hristovom grobu
Mironosice na Hristovom grobu je kompozicija koja je naslikana po opisu događaja zabeleženog u Svetom Pismu, gde se govori o dolasku žena mironosica na Hristov grob, nakon Raspeća, kako bi Hristovo telo, po jevrejskoj tradiciji, bilo pomazano mirom. Međutim, žene zatiču otvorenu grobnicu, a u njoj samo posmrtne povoje u koje je Hristovo telo bilo zavijeno, kada se i pojavljuje anđeo u beloj haljini, koji je došao da im saopšti radosnu vest o Vaskrsenju.
Anđeo je na fresci naslikan kako sedi, sa štapom u desnoj ruci, a ukrasna traka koja se nalazi na njegovom ramenu leve ruke, simbolizuje sam anđeoski čin. Ispod anđela naslikani su vojnici, kako spavaju, koji su dovedeni da čuvaju Hristov grob. Po predanju, Beli Anđeo zapravo je Arhangel Gavrilo, koji je vesnik dobre vesti. Specifična je njegova odora bele boje, svečano ruho koje je simbol radosti i svetlosti Vaskrsenja. Arhangel se samo u ovoj specijalnoj prilici prikazuje u belom, što nije slučaj sa drugim njegovim prikazima.
Popularizacija Belog Anđela
Tokom burnih istorijskih dešavanja, freska je zbog oštećenja restaurirana u XVI veku, a ponovo zatim u XX veku, nakon požara koji je znatno uništio živopis. Engleski arheolog Artur Evans, krajem XIX veka, napisao je da „ništa što je stvorio Đoto ne premašuje lepotom Anđela iz srpske kraljevske zadužbine, manastira Mileševe“. Arheolog se bavio samo estetikom prikaza, a ne celokupnom dogmatikom, te primećujemo da je to postala tradicija i kod naših domaćih kritičara, ali i laika, koji uzimaju ovaj deo kompozicije kao posebnu celinu koja sama za sebe egzistira, izopštivši je iz smisaone celine jedne freske. Vrlo je moguće da je ovo izdvajanje imalo kako komercijalnu podlogu tako i ideološku.
Masovno reprodukovanje Anđela, na različitim materijalima i podlogama, stvorilo je odličnu mogućnost da se stvori lako prepoznatljiv detalj „Beli Anđeo“ i od toga se napravi originalan proizvod promovisanja kulture. Da li je ovo bilo neophodno i da li je ,,isecanje’’ anđela nešto što je pravilno uraditi, možemo rasuđivati po samoj logici – da li je ispravno odeliti fragment jedne celine i tako zapostaviti iliti zanemariti cilj prikaza jedne bitne biblijske teme? To dokazuje i neznanje u narodu kako se freska „Belog Anđela“ naziva, gde se nalazi i šta celokupna kompozicija zapravo predstavlja.
Poznato je i da je slika o kojoj govorimo, poslata u prvom satelitskom video prenosu, 1963. godine , kao pozdrav Evrope Americi. Potom, isti signal poslat je u svemir. Aktuelizacija izdvajanja Belog Anđela od ostatka freske, postizana je vremenom, uspešno stvorivši kultnu predstavu i to se ne može osporiti, s obzirom na veliko poštovanje tradicije mileševskog slikarstva.
Predstava Belog Anđela, ostala je i biće jedna od najprepoznatljivih zaostavština likovne, duhovne i kulturne baštine naše zemlje.
